06/05/11

ΕΡΓΑΣΙΑ   ΑΠΟ  ΤΗΝ  ΣΩΣΣΑΝΑ – ΡΑΦΑΗΛΙΑ  ΚΑΒΟΥΝΗ

-         ΑΣΜΑ ΗΡΩΙΚΟ ΚΑΙ ΠΕΝΘΙΜΟ ΓΙΑ ΤΟΝ ΧΑΜΕΝΟ ΑΝΘΥΠΟΛΟΧΑΓΟ ΤΗΣ ΑΛΒΑΝΙΑΣ ( ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΕΛΥΤΗΣ).

-         ΘΡΗΝΟΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΙΓΝΑΘΙΟ ΣΑΝΤΣΙΕΘ ΜΕΧΙΑΣ ( ΦΕΝΤΕΡΙΚΟ ΓΚΑΡΘΙΑ ΛΟΡΚΑ ).

ΣΗΜΕΙΑ ΣΥΓΚΛΙΣΗΣ ΤΩΝ ΠΟΙΗΤΩΝ :

      Ο Οδυσσέας Ελύτης έχει επηρεαστεί πάρα πολύ από τον Φρεντερίκο Γκαρθία Λόρκα και τον υπερρεαλισμό σε όλο του το έργο. Συνεξετάζουμε όμως τα δύο συγκεκριμένα ποιήματά τους ,γιατί και τα δύο αναφέρονται στο θάνατο φιλικών στους ποιητές προσώπων. Ο Ιγνάθιος Σάντσιεθ Μεχίας ήταν ταυρομάχος που έγινε φίλος του Λόρκα , πιθανόν μέσω κάποιας κοινής γνωστής . Το ποίημα του Ελύτη εικάζεται , πως γράφτηκε από τον ποιητή για ένα φίλο του και συμπολεμιστή στο μέτωπο της Αλβανίας , ο οποίος ήταν επίσης ποιητής.

     Τα δύο ποιήματα είναι βασισμένα σε μία διπολική θεματική θρήνου και επαίνου . Παρόλο που οι δύο ήρωες προκαλούν συνεχώς το θάνατο, η άφιξη του είναι αναπάντεχη. Πεθαίνουν και οι δύο ηρωικά , αφού έχουν αναμετρηθεί με τον θάνατο μέχρις εσχάτων.

     Και στα δύο ποιήματα , ενυπάρχει η αυτοβιογραφική εμπλοκή των συγγραφέων . Ο Θρήνος αποτελεί έκφραση του διαρκούς φόβου του Λόρκα για το θάνατο και κατά μια έννοια, προαίσθημα του δικού του τραγικού τέλους. Όσον αφορά το ΄Άσμα , εφόσον ο Ελύτης πήρε μέρος στον πόλεμο της Αλβανίας ως Ανθυπολοχαγός ,το ποίημα μπορεί να αντανακλά την δική του σχεδόν θανάσιμη εμπειρία στο μέτωπο και τη μεταφορική του μετάβαση από το θάνατο στη ζωή και από την αθωότητα στην κοινωνική συνειδητοποίηση.

    Οι δύο ποιητές ακολουθούν την Ελληνική και Ισπανική παράδοση των θρηνητικών – επιτάφιων τραγουδιών και προσπαθούν να τοποθετήσουν τις συνθέσεις τους μέσα σ’ αυτές τις παραδόσεις , εισάγοντας ωστόσο καινούρια στοιχεία. Χρησιμοποιούν τις τεχνικές και τα μοτίβα ο καθένας της δικής του παράδοσης , υπογραμμίζοντας τον εθνικό χαρακτήρα των ποιημάτων τους σε συγκεκριμένες αναφορές σε γεωγραφικά και πολιτισμικά σύμβολα:

   α) Ο Λόρκα κάνει αναφορά στον « πρίγκιπα της Σεβίλλης », στον «Γουαδαλκιβίρ των άστρων» και στον « άσπρο τοίχο της Ισπανίας ».
   β) Ο Ελύτης κάνει αναφορά στα « Βουνά της Θράκης », στον «Όλυμπο τον αληθινό» και στους «Έλληνες που μες στα σκοτεινά δείχνουν το δρόμο».

    Τα δύο ποιήματα έχουν επίσης ομοιότητες ως προς τη δομή τους αλλά και την χρήση από τους ποιητές της παραδοσιακής γραφής. Ο Θρήνος θεωρείται διάδοχος διάσημων Ισπανικών επιτάφιων τραγουδιών αφού η χρήση παραδοσιακών τεχνικών της δημοτικής ποίησης είναι  εκτενής και γίνονται πολλές αναφορές στην καθολική παράδοση π.χ. ο τίτλος του τρίτου μέρους του ποιήματος ” Cuerpo presente” – Παρόν Σώμα – παραπέμπει στο έθιμο της αγρύπνιας του νεκρού. Στο Άσμα από την άλλη πλευρά χρησιμοποιείται η ελληνική παράδοση και ως βάση χρησιμοποιούνται πολλά χαρακτηριστικά των δημοτικών τραγουδιών όπως ο δεκαπεντασύλλαβος, οι πολλαπλές ερωταποκρίσεις και η προσωποποίηση της φύσης.

    Τόσο ο Λόρκα όσο και ο Ελύτης περιγράφουν τους πρωταγωνιστές τους με στερεότυπο τρόπο , επαινώντας τους ως νέους , ρωμαλέους, γενναίους και ωραίους. Επιπλέον οι νεκροί και των δύο ποιημάτων παρουσιάζονται ως εθνικοί ήρωες η άγιοι. Ο Ιγνάθιο (ήρωας του θρήνου) παραβάλλεται με τον Χριστό, ο οποίος κουβάλησε το σταυρό στο Γολγοθά κυρίως από τον στίχο « Σκαλί σκαλί πάει ο Ιγνάθιο το θάνατο φορτωμένος » .Ο ανθυπολοχαγός ( ήρωας του Άσματος ) παρομοιάζεται με τους ήρωες των ελληνικών δημοτικών τραγουδιών και ιδιαίτερα με τον Διγενή από τον στίχο « και να ριχτεί του χάρου με την αγιοσύνη του ».Μπορούμε όμως να πούμε πως συγκρίνεται και με το Χριστό ,εφόσον στο τέλος του ποιήματος ο νεκρός αναλήπτεται στους ουρανούς ,αλλά και με τον Αχιλλέα, τον Οδυσσέα , τον Οδυσσέα Ανδρούτσο και τον Άγιο Γεώργιο, λόγω της γενναιότητάς τους στο πεδίο της μάχης.

    Ένα άλλο σημείο που συγκλίνουν τα δυο ποιήματα είναι η λεπτομερής περιγραφή του ανδρικού σώματος .Η ίδια εμμονή στην περιγραφή του ως αντικειμένου θαυμασμού παρατηρείται και κατά την αποσύνθεσή του. Ο Λόρκα χρησιμοποιεί βίαιες και μακάβριες εικόνες καθώς και ιατρικούς όρους όπως «ιώδιο» «γάγγραινα», «αρσενικό», «οξείδιο», τη στιγμή που ο Ελύτης κάνει μια παρουσίαση του νεκρού με ζοφερές εικόνες κυρίως στις ενότητες Γ’ και Δ’. Παρατηρείται επίσης τόσο στο Θρήνο όσο και στο Άσμα η ζωή να ξεγλιστρά καθώς το αίμα κυλά και το σώμα του νεκρού κυριολεκτικά αδειάζει. Αυτά τα στοιχεία φαίνονται στον μεν Θρήνο από την συναισθηματική ταραχή του ίδιου του Λόρκα , ο οποίος αρνείται να κοιτάξει το νεκρό , στο δε Άσμα από την λεκτική αναπαράσταση των λυγμών του Ελύτη και των στοιχείων που ο τελευταίος έχει αντλήσει από το δεύτερο μέρος του Θρήνου.

     Όσον αφορά το λεξιλόγιο και τις εικόνες , παρατηρούμε πως ο Ελύτης χρησιμοποίησε μερικά τέτοια στοιχεία από τον Θρήνο ως πρώτη ύλη για την σύνθεση του Άσματος ,όπως είναι οι καμπάνες . Η διαφορά όμως έγκειται στο γεγονός πως οι δύο ποιητές χρησιμοποιούν τις καμπάνες για να δείξουν κάτι διαφορετικό. Ο Λόρκα τις τοποθετεί στην αρχή του έργου του για να υποδείξει τον επικείμενο και αναπόδραστο θάνατο του Ιγνάθιο, ενώ ο Ελύτης τις βάζει να ακούγονται στο τέλος με στόχο να τονίσει την νίκη της ζωής έναντι στο θάνατο αλλά και το χαρμόσυνο μήνυμα της ανάληψης του νεκρού στους ουρανούς.

    Ο χρόνος , φυσικός, ιστορικός η συμβολικός παίζει καθοριστικό ρόλο στη δομή των δύο ποιημάτων και είναι αδιάρρηκτα δεμένος με την πάλη ανάμεσα στη ζωή και στο θάνατο.

    Διακρίνουμε λοιπόν τις εξής ομοιότητες:

    α) Χρονική στασιμότητα τη στιγμή του θανάτου. Ο Λόρκα εστιάζει στη στιγμή του θανάτου και σταματά το χρόνο της αφήγησης ( «ακριβώς στις πέντε το απόγευμα», «ήταν πέντε σ΄ όλα τα ρολόγια»). Ο Ελύτης κάνει ακριβώς το ίδιο ( «Μοιάζει ρολόι αγγέλου που εσταμάτησε (…..) Αιώνες μαύροι γύρω του . Και οι ώρες που ξανάγιναν πέτρινες περιστέρες».

   β) Συναίρεση ιστορικού και μυθικού χρόνου. Στο Θρήνο , οι αναφορές στο «Ρωμαϊκό αέρα» της Ανδαλουσίας, στο Μινώταυρο και στα «αρχαία αγάλματα των ταύρων του Γκισάντο», εξισώνουν το παρελθόν με το παρόν και εξυψώνουν το θάνατο του ταυρομάχου σε γεγονός μυθικού μεγέθους. Στο Άσμα από την άλλη πλευρά , η ιστορία και ο μύθος εμπλέκονται. Η Ελλάδα το ’40 ανασυντίθεται μέσα από αναφορές στους ομηρικούς χρόνους , την Βυζαντινή περίοδο, την Τουρκοκρατία και τον Αγώνα για Απελευθέρωση.

   γ) Χρήση χρόνου μέλλοντα , η οποία αναιρεί τη στασιμότητα στο γεγονός του θανάτου. Ο Λόρκα αναφέρεται στην επόμενη μέρα , για να τονίσει ότι ο νεκρός δε θα κερδίσει υστεροφημία παρά τις προσπάθειες του ίδιου να τον κάνει αθάνατο μέσα από την ποίηση, Αντίθετα ο Ελύτης κάνει χρήση του μέλλοντα για τη συμβολική ανάληψη του νεκρού στον ουρανό και την υπόσχεση μιας νέας καλύτερης ζωής.

   δ) Ο φυσικός χρόνος κινείται σ’ ένα κυκλικό μοτίβο. Στο Θρήνο η διαδοχή των εποχών δεν καταλύεται παρά  το γεγονός του θανάτου το καλοκαίρι. Η φύση δεν συμπάσχει με τον ποιητή κι έτσι υπογραμμίζεται περισσότερη αδυναμία του ανθρώπου μπροστά στο θάνατο. Από την άλλη πλευρά , το Άσμα , ο φυσικός και συμβολικός χρόνος βρίσκονται σε αρμονία , ο θάνατος λαμβάνει χώρα το χειμώνα , ενώ η ανάληψη στους ουρανούς την άνοιξη, την εποχή της αναγέννησης και της ανάστασης.

    Συμπερασματικά, τα δύο ποιήματα ακολουθούν, αλλά ταυτόχρονα ανανεώνουν την παράδοση. Ο Θρήνος του Λόρκα δεν προσφέρει τελικά παρηγοριά  για την απώλεια από τον θάνατο και έτσι τείνει να είναι περισσότερο ένα άσμα πένθιμο παρά ηρωικό. Αντίθετα στο Άσμα του Ελύτη αναδεικνύεται ένας ύμνος στη ζωή παρά ένας θρήνος για τον νεκρό.